11 grudnia br. Rzecznik Praw Dziecka Marek Michalak wystąpił do Ministra Sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry o wyjaśnienie, jakie jest stanowisko resortu w zakresie interpretacji art. 31 Ustawy z 26 stycznia 2018 r. o wykonywaniu niektórych czynności organu centralnego w sprawach rodzinnych z zakresu obrotu prawnego na podstawie Prawa Unii Europejskiej i umów międzynarodowych, która weszła w życie 27 sierpnia 2018 roku.

Wspomniana ustawa w sposób zasadniczy zmienia dotychczasową procedurę stosowania przepisów w zakresie spraw wszczynanych na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r. Przywrócono m.in. możliwość wnoszenia skargi kasacyjnej od prawomocnych postanowień sądów w sprawach o wydanie dziecka w trybie Konwencji haskiej przez Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Praw Obywatelskich, czy też Prokuratora Generalnego. Jednocześnie Ustawa uchyla możliwość składania wniosków o zmianę prawomocnych postanowień wydawanych w przedmiotowych sprawach na gruncie przepisów art. 577 k.p.c.

Zgodnie z art. 31 Ustawy: do spraw o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie Konwencji haskiej, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Niemniej jednak, w związku z powyższym zapisem, pojawiają się wątpliwości w zakresie zastosowanego w w/w normie prawnej terminu „spraw”. Sformułowanie to, może rodzić problemy na gruncie jego wykładni. – Nieprecyzyjny zwrot użyty w art. 31 Ustawy, może być różnorodnie interpretowany przez sądy, co w konsekwencji niesie za sobą negatywne skutki dla stron postępowania – wskazuje RPD.

Z jednej strony analiza w/w artykułu Ustawy wskazuje, że wyłączona jest możliwość wniesienia skargi kasacyjnej od prawomocnie zakończonych spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie Ustawy. Ponadto na mocy przepisów Ustawy, art. 27 pkt. 7 § 5, w sprawach prowadzonych w trybie Konwencji haskiej można uznać, że została także zniesiona możliwość złożenia przez Stronę wniosku na gruncie przepisu art. 577 k.p.c. o zmianę prawomocnego orzeczenia.

Z drugiej strony, przy założeniu że termin „sprawa” stosuje się do całokształtu postępowań powiązanych z postępowaniem toczącym się z wniosku o wydanie dziecka w trybie Konwencji haskiej, istnieje możliwość jego kontynuacji w trybie art. 577 k.p.c. z wniosku o zmianę niekorzystnego orzeczenia nakazującego powrót małoletniego.

Niepewność prawną w polskim ustawodawstwie utrzymuje brak przepisów przejściowych, odwołania lub wyłączenia – by jednoznacznie wskazać jak należy stosować wykładnię przepisu art. 27 pkt. 7 § 5 jak i art. 31 Ustawy. Wobec braku doprecyzowania w/w przepisów, można uznać, iż po wejściu w życie Ustawy art. 577 k.p.c. nie może mieć już zastosowania do spraw haskich, bowiem postępowanie na gruncie art. 577 k.p.c. nie jest kontynuacją postępowania haskiego, tylko nowym odrębnym postępowaniem.

W konsekwencji tych zmian legislacyjnych uczestnicy postępowań o wydanie dziecka w trybie Konwencji haskiej, wszczętych przed 27 sierpnia 2018 r., mogą stracić możliwość wszczęcia postępowania o zmianę prawomocnego postanowienia w trybie art. 577 k.p.c., jak i nie nabędą prawa do wniesienie skargi kasacyjnej od prawomocnego postanowienia. Zatem ich sytuacja prawna może być nie tylko zdecydowanie gorsza w stosunku do uczestników postępowań wszczętych po wejściu w życie Ustawy, ale nadto może ona ulec znacznemu pogorszeniu w porównaniu do stanu sprzed 27 sierpnia 2018 r., kiedy to Strony miały możliwość składania wniosków o zmianę prawomocnych postanowień w trybie art. 577 k.p.c.

– W Ustawie brak jest jakiegokolwiek wyłączenia lub odniesienia w zakresie możliwości stosowania nowych przepisów dotyczących skargi kasacyjnej w sprawach wszczętych przed dniem wejścia w życie Ustawy – podkreśla Marek Michalak. W przypadku potwierdzenia przedstawionych wątpliwości, Rzecznik zwrócił się o rozważenie podjęcia działań legislacyjnych w celu wyeliminowania nieprawidłowości w wyżej wskazanym zakresie.

Wystąpienie generalne Rzecznika Praw Dziecka do Ministra Sprawiedliwości (PDF)