Zwracam się z prośbą o rozważenie podjęcia prac legislacyjnych nad nowelizacją przepisów Ustawy z 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich, która zastąpiła Ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich – napisała Rzeczniczka Praw Dziecka do Ministra Sprawiedliwości.

 – Nie ulega wątpliwości, że uchylenie funkcjonującej blisko 40 lat Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich było niezbędne ze względu na konieczność dostosowania regulacji do dzisiejszych realiów społecznych oraz wprowadzenia nowoczesnych narzędzi umożlwiających oddziaływanie na pojawiające się problemy nieletnich – wskazała w wystąpieniu generalnym do Ministra Sprawiedliwości Monika Horna-Cieślak. – O ile samą inicjatywę zmiany dotychczasowej ustawy należy ocenić pozytywnie, o tyle sam kierunek zmian oraz ich jakość należy uznać za wymagające refleksji i dalszej pracy – podkreśliła.

Wystąpienie generalne RPD do Ministra Sprawiedliwości

Rzeczniczka wskazała szereg obszarów problematycznych uzasadniających interwencję legislacyjną. To m.in. brak szerszego katalogu środków pozasądowych, które mogłyby zostać uznane za alternatywne, o których mówią Reguły Pekińskie (reguły minimum Narodów Zjednoczonych dotyczące wymiaru sprawiedliwości wobec nieletnich). W szczególności dotyczy to środków, realizujących ideę sprawiedliwości naprawczej w postaci np. mediacji rówieśniczej, tzw. kręgów naprawczych z udziałem psychologa lub terapeuty.

Brak jest również kompleksowej regulacji praw i obowiązków pokrzywdzonego (pozycja pokrzywdzonego uregulowana jest co do wybranych zagadnień procesowych, a nie np. roszczeń odszkodowawczych i sposobu ich realizacji, brak również procesowej gwarancji poznania przez sąd opinii pokrzywdzonego, co do stosowanych środków, a także brak regulacji zapewniającej ochronę praw małoletniego pokrzywdzonego w przypadku konfliktu interesu z przedstawicielem i nieletnim).

W dyskutowanej ustawie nie ma także obligatoryjnego obrońcy w każdej sprawie dotyczącej czynu karalnego (przepis art. 38 przewiduje obrońcę tylko w określonych kategoriach spraw, choć na gruncie Kodeksu postępowania karnego każdy sprawca w wieku od 17 do 18 lat ma zagwarantowaną obronę obligatoryjną).

Nie ma też w obecnych rozwiązaniach: zasadniczych zmian w zakresie środków wychowawczych i dostosowania ich do aktualnych problemów nieletnich, a także środków dostosowanych do szczególnych potrzeb nieletnich z zaburzeniami zdrowia psychicznego, dostosowania pouczeń do potrzeb informacyjnych dzieci i młodzieży, zarówno w stosunku do nieletniego, jak i do pokrzywdzonego oraz szerokiej możliwości odziaływania na środowisko rodzinne nieletniego (zdarza się, że nieletni w czasie stosowania środka lub po jego zakończeniu, funkcjonuje w środowisku patologii społecznych, co niweczy dotychczasowe działania).

Ponadto, dyskusyjne jest m.in. wydłużenie, w niektórych sytuacjach, czasu wykonywania środka poprawczego do 24. roku życia, czy powstanie okręgowych ośrodków wychowawczych, które zostały zorganizowane na wzór zakładów poprawczych.

Problemem wynikającym z obecnych przepisów jest także m.in. kierowanie do niewłaściwego ośrodka dziecka ze względu na brak orzeczenia o niepełnosprawności intelektualnej, co sprawia, że nieletni trafiają do placówki resocjalizacyjno-wychowawczej zamiast do resocjalizacyjno-rewalidacyjnej.

Rzeczniczka Praw Dziecka zwróciła się do MS z prośbą o podjęcie prac zmierzających do opracowania nowelizacji Ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich – napisała Monika Horna-Cieślak deklarując przy tym chęć udziału w nich.